PSYCHOTERAPIA TAŃCEM I RUCHEM, kiedy słowa nie wystarczają
Psychoterapia tańcem i ruchem (DMT/DMP z ang. Dance Movement Therapy/Psychotherapy) zaliczana jest do nurtów zorientowanych na działanie. Według tego podejścia nasz świat wewnętrzny: myśli, emocje, wzory relacji wyrażany jest nie tylko werbalnie, ale także poprzez ruch, rysunek, muzykę, sny. Dlatego w procesie psychoterapii pracuje się poprzez zaangażowanie ciała, wyobraźni oraz refleksję nad tym, co się pojawia. Najprościej mówiąc DMT to wykorzystanie ruchu, tańca i kreatywności w relacji psychoterapeutycznej. I na wstępie zaznaczę: nie trzeba umieć tańczyć! Pogłębiając świadomość ciała i odkrywając znaczenie swojego ruchu uczymy się odczuwać, rozumieć i kształtować swoje życie.
Powrót do ciała umożliwia odczuwanie i wyrażanie swoich emocji, rozumienie siebie. Łącząc ruch ze słowem psychoterapia tańcem i ruchem wspiera emocjonalną, poznawczą, fizyczną, duchową i społeczną integrację.
Sercem DMT jest empatyczna relacja, która budowana jest i doświadczana poprzez słowa, komunikaty niewerbalne, ruch i proces twórczy. Bezpieczna i akceptująca relacja stwarza przestrzeń, w której możesz być bliżej siebie, dotknąć trudnych, bolesnych miejsc, ukoić to, co potrzebuje czułości i współczucia, zmienić schematy relacji, działania, reagowania. W procesie psychoterapii nie dostaniesz gotowych rozwiązań, a wsparcie w docieraniu do nich.
Ten stosunkowo nowy i jeszcze mało znany w Polsce nurt budzi wiele pytań i wątpliwości. Dlatego postanowiłam odpowiedzieć na najczęściej pojawiające się.
- Jak w praktyce wyglądają sesje psychoterapii tańcem i ruchem?
Sesje odbywają się raz w tygodniu, trwają 50 minut i poprzedzone są konsultacją. Czynnikiem leczącym, podobnie jak w innych nurtach, jest relacja psychoterapeutyczna. Podczas sesji rozmawiamy i poruszamy się. Często jest takie wyobrażenie, że my tylko się ruszamy. W praktyce, to od Ciebie zależy, ile czasu potrzebujesz na rozmowę, a ile na ruch. Mogą być sesje, podczas których będziemy tylko rozmawiać. Proponowane doświadczenia ruchowe zawsze są powiązane z tematami, które poruszasz podczas sesji. W procesie integrowania tego, co zostało wyrażone poprzez ruch wspólnie rozmawiamy o Twoich odczuciach, skojarzeniach, refleksjach. Mogę też podzielić się swoimi hipotezami.
- Jak to działa? Co daje ruch w procesie psychoterapii?
Nie chodzi tu o jakieś konkretne ruchy, a o czucie swojego ciała, słuchanie wewnętrznego głosu i kształtowanie swojego życia. Powrót do ciała, czucia, emocji pomaga w lepszym rozumieniu siebie.
DMT opiera się na założeniu, że ciało i umysł są ze sobą połączone i wzajemnie na siebie oddziałują. Już Zygmunt Freud zauważył związek pomiędzy emocjami, a ciałem. Współczesne badania neurobiologiczne potwierdzają te założenia. W ruchu może wyrażać się nasz świat wewnętrzny: nasze myśli, emocje, wzorce relacji, schematy działania. Często łatwiej je zauważyć i uświadomić sobie poprzez obserwację ciała, które – podobnie jak rysunki i sny – jest naszą bramą do nieświadomości. Poprzez ruch mogą być wyrażone bardzo silne emocje oraz trauma przechowywana w tkankach ciała. Ważna w procesie psychoterapeutycznym jest rozmowa z psychoterapeutą_tką o tym, co pojawiło się w ruchu. Umożliwia ona poznawczy wgląd (nazywany też „momentem aha”!), katharsis, czyli to, co do tej pory było ukryte, staje się klarowne. Aby w pełni zintegrować to doświadczenie potrzebna jest słowna refleksji, łączymy wtedy podświadomość i świadomość.
W procesie naszego rozwoju najpierw kształtuje się nasze ja cielesne. Allan N. Schore, neurobiolog, przytacza badania kliniczne, wg których rozwój jednostki następuje w relacji pomiędzy ciałem, umysłem, mózgiem niemowlęcia i opiekuna. Te procesy zachodzą też podczas psychoetarpii. Dlatego DMT stwarza możliwość oddziaływania na bardzo fundamentalnym poziomie.
Ciekawienie się tym, co wyraża nasz ruch i komunikuje nasze ciało pomaga nam być bliżej siebie oraz uświadamiać sobie to, co do tej pory pozostawało nieświadome.
Zmieniając w swoim ruchu nawet jeden element możemy w znaczący sposób zmienić swoje doświadczenie, wpłynąć na sposób budowania relacji ze sobą, z innymi, na to jak reagujemy. Poprzez ruch możemy oddziaływać na naszą sferę emocjonalną, myślową, poznawczą, społeczną i duchową.
- Czy trzeba umieć tańczyć? Mieć doświadczenie ruchowe?
Nie! Chodzi o odczuwanie, o ruch, czucie kinestetyczne, powrót do ciała. W DMT ruch jest rozumiany bardzo szeroko, jako oddech, postawa ciała, gest. Nie potrzeba tu żadnych dodatkowych umiejętności. Każdy z nas ma ciało i rusza się od czasów życia płodowego, na długo zanim pojawiła się pierwsza myśl. I nawet jeśli ktoś ma duże ograniczenia ruchowe, to oddycha, może wykonywać choć niewielkie ruchy. Chodzi o czucie ciała i odkrywanie znaczeń tych odczuć w kontekście swojej historii. A także wprowadzanie niewielkich zmian w ruchu i sprawdzanie, jak one przekładają się na życie.
- Czy terapeuta będzie mi proponował konkretne ćwiczenia?
Nie są to ćwiczenia, psychoterapeuta_tka będzie Cię zapraszał_a do doświadczeń ruchowych, których zamiarem jest zaangażowanie w spontaniczny ruch. Nie będą to sekwencje ruchowe, które trzeba powtórzyć. I nie ma tu dobrego lub złego ruchu. Istotne są Twoje odczucia, myśli, obrazy, skojarzenia i emocje, które mogą się w tym ruchu pojawić. Szukamy połączenia pomiędzy ruchem i Twoją obecną sytuacją, historią, czy trudnościami, z którymi się zmagasz.
Psychoterapeuta_tka może Cię zaprosić do eksplorowania jakości ruchowych, które są mniej znane lub lubiane przez Ciebie. Np. jeśli bardzo często Twoje ruchy są blisko ciała, możesz zostać zaproszona_y do doświadczenia ruchów, które są daleko od ciała. I potem wspólnie z terapeutą_tką możesz się przyjrzeć, czy to coś zmienia, wzbudza emocje, myśli, wspomnienia…, wnosi nową jakość. Nie ma lepszych i gorszych ruchów. Istotne jest, co to wnosi do Twojego doświadczenia.
- Czy w DMT wykorzystuje się mowę ciała?
Nie, psychoterapeuta_ka może korzystać z obserwacji i analizy ruchu, a to coś innego niż mowa ciała. To, co popularnie nazywa się mową ciała przypisuje określonym pozycjom, gestom pewne znaczenia, które są dość sztywno określone. Czyli na przykład skrzyżowane ręce na piersi będą oznaczały, że ktoś jest zamknięty w sobie. W analizie ruchu też przyglądamy się postawom ciała, gestom, szczególnie tym, które się powtarzają, ale bierzemy pod uwagę szerszy kontekst. Nie przypisuje się im odgórnie znaczenia. Szuka się powiązań między tym, co pojawia się w ciele z tematami psychologicznymi, historią danej osoby, obecną sytuacją. Ważne jest, jak ta osoba rozumie swój ruch i z czym go łączy. I tak skrzyżowane na piersiach ręce mogą być wyrazem np. chęci bycia przy sobie, podtrzymywania się, fizycznego odczucia zimna i wielu innych. Dla psychoterapeuty_tki analiza ruchu dostarcza wskazówek do formułowania hipotez, lepszego rozumienia świata danej osoby, nie do stawiania diagnozy. Osobiście opieram się na analizie ruchu w systemie Laban/Bartenieff Movement System.
- Czym różni się psychoterapia tańcem i ruchem od zajęć i warsztatów tanecznych, pracy z ciałem?
W psychoterapii najważniejsza jest relacją pomiędzy terapeutą_tką, a osobą w terapii. Najistotniejszym narzędziem pracy dla psychoterapeuty_tki jest empatia, wszystko to, co wydarza się na poziomie niewerbalnym. W procesie psychoterapeutycznym możesz spotkać się z podobnymi doświadczeniami ruchowymi, kreatywnymi, jak na różnych warsztatach. Różnica jest taka, że na warsztatach jest uprzednio przygotowany program, tutaj propozycje ruchowe terapeuty_tki wypływają z tego, co aktualnie dzieje się podczas terapii. Dzięki temu proces może być głębszy i bezpieczniejszy. Dlatego obecność terapeuty_tki jest niezbędna.
- Czy DMT jest osadzone w jakimś modelu teoretycznym?
Tak, psychoterapia tańcem i ruchem wyłoniła się z połączenia tańca współczesnego, psychoanalizy (już Freud zauważał związek między ciałem, a emocjami) oraz pracy z pacjentami niewerbalnymi na oddziałach psychiatrycznych. Psychoterapeuci tańcem i ruchem w swojej pracy korzystają z różnych podejść psychoterapeutycznych, co często wynika z indywidualnych preferencji danego terapeuty oraz potrzeb i trudności konkretnej osoby. W dużej mierze DMT opiera się na nurcie psychodynamicznym, a także humanistycznym, jungowskim, psychoanalitycznym, czy poznawczo-behewioralnym.
Psychoterapię tańcem i ruchem zalicza się razem z psychodramą, terapią Gestalt, terapią psychomotoryczną oraz bioenergetyką do nurtu psychoterapii zorientowanych na działanie, czyli takich, wg których nasz świat wewnętrzny wyraża się nie tylko werbalnie, ale także poprzez ruch, sny, rysunki, muzykę. W kwestii rozumienia rozwoju i funkcjonowania człowieka czasem sięga także po badania dotyczące neurobiologii.
- Jak narodziło się DMT?
Psychoterapia tańcem i ruchem narodziła się w USA w latach czterdziestych ubiegłego wieku. Na oddziałach psychiatrycznych zaczęto stosować terapię tańcem wśród pacjentów psychotycznych i autystycznych, z którymi kontakt werbalny był utrudniony. Dość szybko okazało się, że poprzez ruch można nawiązać kontakt z tymi osobami.
Jedną z prekursorek DMT jest Marian Chace, która naukę tańca rozpoczęła w wyniku zalecenia lekarskiego, aby wzmocnić mięśnie po urazie. Pracowała potem jako tancerka, choreografka, nauczycielka. Podjęła studia w Szkole Psychiatrii w Waszyngtonie, gdzie uczyła się pod kierunkiem znanej analityczki Friedy Fromm-Reichmann.
W swojej praktyce nie skupiała się na doskonaleniu technik, ale na osobie, z którą pracowała. W latach pięćdziesiątych terapia tańcem przeniosła się także do prywatnej praktyki, gdzie znalazła zastosowanie wśród osób zdrowych, które chciały rozwijać się poprzez terapię własną.
Gdy spojrzymy jeszcze dalej wstecz, zauważymy, że terapeutyczny, ekspresyjny, społeczny, duchowy wymiar tańca towarzyszy człowiekowi od zarania dziejów. Taniec tworzył kulturę, pełnił funkcję budowania poczucia tożsamości zbiorowej, był pierwszą formą sztuki, a także łączył człowieka ze sferą duchową. Stanowił ważny element w kluczowych momentach życia jednostki i społeczności. W różnych tradycjach występują tańce weselne, żałobne, inicjacyjne, tańczono też przed bitwami i polowaniami.
Taniec współczesny, który wyłonił się na początku XX wieku (i jest jednym z fundamentów DMT), był wyrazem buntu wobec klasycznej formy tańca, powiązany z ideą, że taniec może być wyrazem życia duchowego człowieka, towarzyszył przemianom społecznym. „Taniec współczesny uzupełnił sztukę taneczną o nowe koncepcje: spontaniczności, autentyczności indywidualnej ekspresji, świadomości ciała, o szeroki zakres wyrażanych emocji oraz relacji interpersonalnych. Pionierzy tańca współczesnego ucieleśniali konflikt, rozpacz, frustrację oraz problematykę kryzysu społecznego. Częstokroć choreografie tańca współczesnego krystalizowały się w postaci znanej od wieków – w formie rytuału. Te kluczowe innowacje, będące istotą terapii tańcem, prostą drogą doprowadziły do jej narodzin” – Ingmar Bartenieff[1].
- Dla kogo jest psychoterapia tańcem i ruchem? W czym może pomóc?
Dla każdego, kto czuje, że chciałby w proces terapeutyczny włączyć to, co dzieje się na poziomie ciała, dla osób, które czują, że terapia werbalna jest niewystarczająca.
Psychoterapia tańcem i ruchem może wspierać:
– osoby, które mają trudności w odczuwaniu, rozpoznawaniu i wyrażaniu swoich emocji i chciałyby je poczuć, ale nie zostać przez nie zalane;
– zmagają się z obniżonym lub brakiem poczucia własnej wartości, akceptacji siebie;
– doświadczają trudności, które łączą się z odczuwaniem ciała, obrazem ciała, np. zaburzenia odżywiania, depresja, lęk, doświadczenie przemocy;
– osoby, które nie lubią swojego ciała i chciałyby to zmienić;
– osoby, które chciałyby zintegrować emocje,myśli, odczucia z ciała;
– w radzeniu sobie z chorobami psychosomatycznymi, objawami niewyjaśnionymi medycznie poprzez lepsze rozumienie ciała, obniżanie napięć w ciele;
– w radzeniu sobie ze stresem;
– w budowaniu satysfakcjonujących relacji ze sobą i z bliskimi;
– w budowaniu zaufania do siebie, odkrywaniu swoich potrzeb i budowaniu satysfakcjonującego życia.
- Czym psychoterapia tańcem i ruchem różni się od innych nurtów?
Tym, co wyróżnia DMT spośród innych nurtów zorientowanych na działania, jest wykorzystanie procesu twórczego, metafory ruchowej oraz obserwacji i analizy ruchu. Metafora ruchowa i proces kreatywny mogą pomóc wyrazić emocje, które trudno nazwać słowami. Dzięki nim można dotknąć trudnych tematów, spraw, które trudno wyrazić słowami, nawet z odrobiną poczucia humoru, a także zaangażować prawą i lewą półkulę, tworząc połączenie między świadomością i nieświadomością, które mogą prowadzić do wglądu. Analiza i obserwacja ruchu pomagają w rozumieniu danej osoby, formułowaniu hipotez oraz proponowaniu doświadczeń ruchowych, które będą wspierające.
Artykuł przygotowany w oparciu o:
Pędzich, Z. (red.), (2017), Psychoterapia tańcem i ruchem. Teoria i praktyka, Sopot: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.
Pędzich, Z. (red.), (2014), Psychoterapia tańcem i ruchem. Terapia indywidualna i grupowa, Sopot: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.
Rothschild, B. (2004). The physiology of empathy. Counselling and Psychoterapy Journal, 15(9),11-15.
Schore A. N., Schore J. R. (2007). Modern Attachment Theory: The Central Role of Affect Regulation in Development and Treatment. Clinical Social Work Journal, 36(1), 9-20.
materiały ze strony Europejskiego Stowarzyszenia DMT, EADMT
[1]Za Z. Pędzich Psychoterapia tańcem i ruchem. Terapia indywidualna i grupowa.
> dowiedz się więcej informacji o psychoterapeutce: Krystyna Ułamek